سیمای بالینی طرحواره انزوای اجتماعی

بیمارانی که این طرح واره را دارند، معتقدند با بقیه خیلی فرق دارند. آنها به هیچ گروهی، احساس تعلق خاطر نمی کنند. بیشتر احساس می کنند منزوی شده اند. هرکسی که احساس کند متفاوت از دیگران است ممکن است این طرح واره در ذهن او شکل بگیرد، مانند افراد خیلی باهوش، اعضای خانواده های مشهور، افرادی که خیلی زیبا یا خیلی زشت هستند، مردان و زنان همجنس باز، اقلیت های قومی، کودکان الکلیک، بازماندگان حوادث آسیب زا، افراد مبتلا به ناتوانی های جسمی، کودکان یتیم و بی سرپرست و افرادی که متعلق به طبقات اقتصادی خیلی بالا یا خیلی پایین اجتماع هستند.

رفتارهای معمول این افراد عبارتند از در حاشیه ماندن یا اجتناب از وارد شدن به گروهها. این بیماران به فعالیتهایی تمایل دارند که مستلزم گوشه گیری و تنهایی است. اغلب افراد تنها، این طرح واره را دارند. بیمار ممکن است بخشی از یک خرده فرهنگ باشد، اما با این حال ممکن است احساس کند که از اجتماع بیگانه شده است. بیمار ممکن است احساس کند با تمام گروه ها بیگانه شده است. برخی از آنها ممکن است روابط صمیمی اندکی داشته باشند یا این که تقریبا روابطشان را با تمام افراد قطع کرده باشند.

اهداف درمان

هدف عمده درمان، کمک به بیماران برای کاهش احساس تفاوتشان با دیگران است. حتی اگر آنها بخشی از کل جامعه نباشند، با این حال افراد دیگری شبیه به آنها وجود دارد. علاوه بر این، مسئله اصلی این است که همه انسانها، تمایلات و نیازهای اساسی شبیه به هم دارند. اگرچه ما تفاوتهای بسیاری با هم داریم، ولی با این حال بیشتر از آنکه با هم فرق داشته باشیم به هم شباهت داریم. بیمار ممکن است به دلیل عضویت در یک گروه کوچک، نتواند خود را با آن تطبیق دهد – مانند بیمار همجنس بازی که به یک گروه مذهبی سنتی تعلق دارد – ولی با این حال، در سایر بخشهای جامعه، می تواند خود را با شرایط جامعه سازگار کند. بیمار باید از گروه هایی که او را نمی پذیرند، دوری کند و در جستجوی افرادی باشد که بیشتر شبیه خودش باشند یا او را بپذیرند. اغلب اوقات برای دستیابی به این اهداف، بیمار باید تغییرات مهمی را در زندگی خود به وجود آورد و برای دستیابی به این اهداف بر اجتناب افراطی خود غلبه کند.

راهبردهای مهم درمانی

جستجوی ریشه های تحولی طرح واره از طریق تکنیکهای تجربی، برخلاف دیگر طرح واره های حوزه بریدگی و طرد، چندان مورد تأکید نیست؛ بلکه تمرکز اصلی بیشتر بر بهبود روابط فعلی بیمار با همسالان و گروه های اجتماعی است. لذا، راهبردهای شناختی و رفتاری در اولویت قرار می گیرند. گروه درمانی ممکن است برای بسیاری از این بیماران مفید و مثمرثمر واقع شود، بویژه کسانی که از روابط دوستانه نیز اجتناب می کنند. هرچه بیمار منزوی تر باشد، رابطه درمانی اهمیت بیشتری می یابد زیرا ممکن است این تنها رابطه سالم بیمار باشد.

هدف راهبردهای شناختی، این است که بیماران به این نتیجه برسند آن قدر هم که فکر می کنند با بقیه مردم فرق ندارند. آنها در بسیاری از ویژگی ها با سایر مردم سهیم هستند و برخی از این ویژگیها که  فکر می کنند آنها را از دیگران متمایز کرده، یک واقعیت جهانی هستند (مانند تخیلات جنسی یا پرخاشگری). حتی اگر بیماران، بخشی از کل جامعه یا گروه نباشند، با این حال افراد دیگری شبیه به آنها وجود دارند. بیماران یاد می گیرند که علاوه بر تفاوت ها، بر شباهتهای خود با دیگران نیز انگشت بگذارند. آنها یاد می گیرند خرده گروه هایی را بشناسند که شبیه به خودشان باشند و در تفاوتها با آنها سهیم شوند. آنها یاد می گیرند بسیاری از مردم، علیرغم وجود تفاوتها، آنها را می پذیرند. آنها یاد می گیرند با افکار خود آیند منفی که مانع پیوستن آنها به گروه ها و برقراری ارتباط با دیگران می شوند چالش کنند.

 راهبردهای تجربی می تواند به بیماران کمک کند تا به این بینش دست یابند که در دوران کودکی و نوجوانی به خاطر چیزی که دوست داشته اند، مورد کم لطفی قرار گرفته اند. (برخی از بیمارانی که این طرح واره را دارند در دوران کودکی مورد کم لطفی قرار نگرفته اند، بلکه به خاطر علایق خود، تنهایی را انتخاب کرده اند.) بیماران تجارب دوران کودکی خود را به هنگام تصویرسازی در ذهنشان مرور می کنند و خشم و تنهایی خود را نسبت به تمام کسانی که با آنها کم لطفی کرده اند، بیان می کنند. بیماران با پیش داوری های اجتماعی نسبت به افرادی که متفاوتند، می جنگند. بیماران همچنین از تصویرسازی ذهنی برای تجسم کردن افرادی استفاده می کنند که می توانند با آنها کنار بیایند.

هدف راهبردهای رفتاری، کمک به بیماران برای غلبه بر اجتناب آنها از موقعیت های اجتماعی است. هدف، این است که بیماران به تدریج به گروه ها بپیوندند، با دیگران ارتباط برقرار کنند و روابط دوستانه ای را پایه ریزی کنند. دستیابی به این هدف، از طریق تکالیف خانگی است. کنترل اضطراب می تواند برای کمک به مقابله مؤثر بیمارانی استفاده شود که معمولا اضطراب اجتماعی قابل توجهی دارند. آموزش مهارتهای اجتماعی نیز می تواند برای اصلاح نقص های موجود در مهارتهای اجتماعی به آنها کمک کند. به منظور کاهش اضطراب بیمار، هر جا که لازم باشد، می توان دارو درمانی را نیز به طرح درمان اضافه نمود.

 روند درمان وقتی مثبت است که بیماران با درمانگر رابطه نزدیکی برقرار کنند. رابطه درمانی به تنهایی نمی تواند برای کمک به بیماران کافی باشد، مگر این که بیماران برای غلبه بر اجتناب از موقعیت های اجتماعی، بر راهبردهای شناختی و رفتاری نیز تمرکز کنند. گاهی اوقات بیمارانی که این طرح واره را دارند، علیرغم این که می توانند با درمانگر رابطه برقرار کنند، ولی هنوز احساس می کنند با بقیه مردم فرق دارند. این حالت بستگی به شدت طرح واره دارد: برای بیمارانی که طرح واره آنها به شدت ناسازگار است، رابطه درمانی نقش مهمی ایفاء می کند و می تواند با احساس تنهایی بیماران مقابله کند. اگر اعضای گروه، بیمار را بپذیرند، گروه درمانی می تواند بسیار مفید باشد و به همین دلیل  گروه های ویژه – که اعضای آن شباهت زیادی به بیمار دارند (مانند کودکان الکلیک، بازماندگان زنای محارم، گروههای حمایتی مبتلا به اضافه وزن) – می توانند بسیار ارزشمند باشند.

مشکلات ویژه این طرح واره

شایعترین مسئله در ارتباط با این بیماران، مشکل غلبه بر اجتناب انها از موقعیت های اجتماعی و گروه هاست. بیماران جهت رویارویی با موقعیت هایی که از آن می ترسند، باید سطح بالایی از ناراحتی هیجانی را تحمل کنند و به همین دلیل اجتناب زیادی دارند. اغلب اوقات وقتی اجتناب مانع پیشرفت درمان می شود، کار بر روی ذهنیت می تواند به بیماران در تقویت بخشی از خودشان که خواهان تغییر طرحواره است، کمک کند. به عنوان مثال، بیماران می توانند یک موقعیت اجتماعی را تصور کنند که اخیراً از آن کناره گیری کرده اند، سپس درمانگر به عنوان بزرگسال سالم، وارد این تصویر ذهنی می شود و در مورد چگونگی پیوستن به گروه، به کودک (یا نوجوان) منزوی توصیه هایی می کند. نهایتا بیماران خودشان می توانند به عنوان بزرگسال سالم وارد تصویر ذهنی شوند و به کودک منزوی کمک کنند تا در موقعیت های اجتماعی، کفایت خود را نشان دهد و از این کار لذت ببرد.

منبع : طرحواره درمانی(جلد۱) / راهنمای کاربردی برای متخصصین بالینی / نویسنده: جفری یانگ، ژانت کلوسکو، مارجوری ویشار / مترجم: دکتر حسن حمید‌پور، دکتر زهرا اندوز